گفتمانها و انجمنهای علمی درس

4. رساله المنامات و النبوّات: طباطبایی، سیدمحمدحسین. 1362. رسائل سبعه. قم: بنیاد علمی و فکری استاد علامه سیدمحمدحسین طباطبایی.

به بیان خود حضرت علامه، این رساله، از آثاری است که در هنگام تحصیل در نجف (1314- 1304ش)، تهیه شده و در سال 1350هـ.ق، به پایان رسیده است. این رساله، پیش از سه رساله در باب انسان (1360هـ.ق)، تألیف گردیده است.

صباح الربیعی، محقق کتاب مجموعه رسائل العلامه الطباطبائی «قدّس سرّه» (1427 هـ.ق)، در خصوص رساله المنامات و النبوّات می نویسد :

«بیّن العلامه «قدّس سرّه» فی هذه الرساله جمله من الکلام المرتبط بالاُمور العامّه من قبیل الخیر و الشرّ، و السعاده و الشقاوه، و کذا بیان جمله من الاُمور المتعلّقه بالملکات و الأفعال الإنسانیّه، و شرح أحوال الناس و تقسیمهم إلی أهل السعاده من الکاملین و المتوسّطین، و أهل الشقاوه الکاملین فی الشقاء، و أهل العامّه من ضعفاء الناس الذین لافهم و لارأی لهم، ثمّ عطف الکلام «قدّس سرُّه» حول الرؤیا و الأحلام و المنامات، و بیّن «قدّس سرّه» الضابط فی کون الرؤیا صادقه، و بعد ذلک أشار «قدّس سرُّه» إلی النبوّه و الرساله و ما یتبع ذلک من الوحی و الإلهام و المعجزه و الکرامه.

ثمّ ختم الکلام فی حقیقه السحر و الکهانه، و ظهور بعض الآثار الغربیه علی یدی بعض الناس ممّن له بعض القوی الخاصّه، من قبیل التسخیر و ما شابه ذلک.»

5. رساله الولایه: طباطبایی، سیدمحمدحسین. 1384. الانسان و العقیده. قم: باقیات.

ظاهرا این رساله، بعد از رسائل انسان، در قریه شادآباد تبریز، تدوین شده است.

6. رساله الاعتباریات: طباطبایی، سیدمحمدحسین. 1428هـ.ق. مجموعه رسائل العلّامه الطباطبائی. قم: باقیات.

به بیان خود حضرت علامه، این رساله، از آثاری است که در هنگام تحصیل در نجف (1314- 1304ش)، تهیه شده و در سال 1346یا 1348هـ.ق، به پایان رسیده است. این رساله، پیش از سه رساله در باب انسان (1360هـ.ق)، تألیف گردیده است.

7. رساله الوسائط: طباطبایی، سیدمحمدحسین. 1428هـ.ق. مجموعه رسائل العلّامه الطباطبائی. قم: باقیات.

به بیان خود حضرت علامه، این سه رساله در اوقات اقامت در [قریه شادآباد] تبریز، تهیه شده و در سال 1357 یا 1361هـ.ق به پایان رسیده و ظاهرا با تألیف رسائل انسان، مقارن بوده است.

مصباح الربیعی، محقق کتاب مجموعه رسائل العلامه الطباطبائی، در خصوص رساله الوسائط می نویسد:

«ذکر العلامه «قدّس سرّّه» فی هذه الرساله ملخّص القول فی الوسائط التی تتوسّط بین الله سبحانه و تعالی و بین عالم الطبیعه الذی أوجده سبحانه، و أشار إلی عدّه اُمور، منها: تقسیم الوجود إلی أربع عوالم. و منها: کیفیّه وساطه الأسماء الإلهیّه و بیان بعض المفاهیم من قبیل الحجب و السرادق، و العرش، و القلم و اللوح، و السماوات و الأرض، و ختم الرساله بذکر حقیقه الملائکه و الشیاطین، و کیفیّه تأثیر کلّ منهما علی الإنسان.»

8. برخی از مباحث جلد دوم «اصول فلسفه و روش رئالیسم»: طباطبایی، سیدمحمدحسین.

به نقل از استاد.

9. هستی و هبوط (انسان در اسلام): پارسانیا، حمید. 1385. قم: نشر معارف.

10. شرح استاد سپهری: سپهری، مهدی. جزوه کلاسی انسان شناسی اسلامی (شرح رساله «انسان قبل الدنیا» و «انسان فی الدنیا» و رساله «اعتباریات»). سال تحصیلی 93-92، و 94-93. دانشگاه امام صادق ^{علیه السّلام}.

بخشی از جزوه استاد، موجود است.

11. شرح استاد سوزنچی: سوزنچی، حسین. جزوه کلاسی انسان شناسی اسلامی (شرح رساله «انسان قبل الدنیا» و «انسان فی الدنیا»). نیمسال اول سال های تحصیلی 93-92، 94-93 و 94 - 95. دانشگاه باقر العلوم ^{علیه السّلام}.

یادداشت های استاد به همراه صوت جلسات، موجود است.

12. شرح استاد عابدینی: عابدینی، محمدرضا. شرح رسائل انسان.

فعلا جزوه ای یافت نشده است.

ياحق

بسم الله الرحمن الرحیم

13. البیان فی الموافقة بین الحدیث و القرآن: طباطبایی، سیدمحمدحسین. 1427. به کوشش اصغر ارادتی. بیروت: دار التعارف للمطبوعات.

این تفسیر را حضرت علامه، به بیان مشهور در قریه شاد آباد تبریز، نوشته اند و به بیانی دیگر (+)، تألیف آن را در سال 1364هـ.ق در تبریز شروع کرده و در 1369هـ.ق، در قم، به پایان رسانیده اند. (ایشان در سال 1365 هـ.ق تبریز را ترک گفته و متوجه حوزه قم گردیدند.)

اين مجموعه 6 جلدي، «شامل همه آیات قرآن نیست و تنها از ابتدای قرآن تا آیه 57 سوره مبارکه یوسف را در بر می گیرد.»

فلذا لازم می آید آیاتی را که جهت پیگیری در تفسیر المیزان، مشخص شده است (از ابتدای سوره حمد تا آیه 57 سوره یوسف) در این تفسیر نیز، مورد مطالعه قرار گیرد.

البته حقیر، خود این مجموعه را ندیده ام و تصور می کنم کمتر کسی، از وجود چنین اثری، آگاهی داشته باشد و بالتبع، قلیلی آن را تورق کرده باشند. در نرم افزار «آثار علامه طباطبايي (رحمه الله)»، اين مجموعه موجود است.

اخیرا، بنده خدایی این اثر علامه طباطبایی (ره) را معرفی می کرد که به نظرم رسید آن را هم اضافه کنم.

اما چند نکته (در حاشيه):

1. حضرت علامه، در شرح حال خود، که 19 سال پیش از وفات خویش می نویسند (1341هـ.ش. قم)، در زمره آثار نوشته شده در تبریز، اسمی از این تفسیر به میان نمی آورند.

2. علامه طهرانی (رحمه الله علیه)، بیان می کنند که :

«ایشان، یعنی علامه، در هنگامی که تبریز بودند تفسیری بر قرآن کریم از اول قرآن تا سوره اعراف را نوشتند. البته تفسیری مختصر بود؛ و از روی همان تفسیر و نوشته های جمع آوری شده، بطلّاب تدریس می نمودند؛ ولی بعداً بنا شد تفسیری بطور تفصیل که شامل تمام نیازمندیهای روز بوده، و جهات تاریخی و فلسفی و اخلاقی و بحث های اجتماعی و روائی در آن رعایت گردد؛ به سبک نوینی بنویسند.» (مهرتابان، ص 63)

3. آیت الله جوادی آملی (دام ظله العالی)، بیان می کنند که :

«تفسیر المیزان نخست در تبریز به قلم استاد نگاشته شد؛ امّا دو نقص داشت: یکی آنکه تفسیر بخشی از قرآن بود نه همه آن و دیگر آنکه مختصر بود نه مبسوط؛ ولی به برکت پرسش و پاسخها و نقّادیهایی که شاگردان حضرت استاد در حوزه علمیه قم با ایشان داشتند، هر دو نقص بر طرف شد، به طوری که وسعت یافت و به بیست جلد رسید.» (شمس الوحی تبریزی، ص 159)

4. نتیجه جستجوی اولیه در اینترنت:

مقاله ای با عنوان «روش علامه طباطبایی در تفسیر «البیان فی الموافقة بین الحدیث و القرآن» در مقایسه اجمالی با تفسیر «المیزان»» (1393)، و

پایان نامه ای با عنوان «روش و مباني تفسيري و فقه الحديثي علامه طباطبايي در تفسير البيان في الموافقة بين الحديث و القرآن» (1393) بود.

مقاله را که مرور کردم حاوی نکات بدیعی بود.